Gịnị bụ Executive Dysfunction?

Ndinaya

• Kedu ihe bụ ọrụ onye isi?
• Gịnị bụ Executive Dysfunction?
• Yabụ, kedu ihe na -ebute arụ ọrụ onye isi?
• Kedu ka esi achọpụta ma gwọọ ọrịa ndị isi?
• Ngwa maka ijikwa arụrụ arụ ọrụ Executive
• Nyochaa maka

Ọ dịtụla mgbe ọ dị gị ka ụbụrụ gị anaghị eme ihe ọ bụ, ezighi ezi, kwesịrị? Ikekwe ị na-ele kalenda gị anya maka nkeji naanị iji ka na-agbasi mbọ ike na ịhazi ụbọchị gị. Ma ọ bụ ikekwe ọ na -esiri gị ike ịhazi omume gị; ụbọchị ụfọdụ ị na-ekwuwa okwu n'oge nzukọ mbugharị, ebe oge ndị ọzọ, ị na-adị jụụ ruo n'ókè nke onye isi gị nwere ike iche na isi gị nọ n'ígwé ojii.

Ọnọdụ ndị a bụ ihe atụ nke ezigbo ihe amaara dị ka arụrụ ọrụ onye isi, ọ nwere ike ime onye ọ bụla. Ndị mmadụ n'otu n'otu na-enwe nkụda mmụọ nke onye isi na-alụkarị ọgụ na atụmatụ, idozi nsogbu, nhazi, na njikwa oge - yana ọ bụ ihe ngosi na ihe ka ukwuu na-eme (ihe ọ bụla sitere na ịda mbà n'obi, ADHD, na ihe ịma aka ahụike uche ndị ọzọ na COVID-19). N'ihu, ihe niile ịchọrọ ịma (na ụfọdụ) gbasara arụ ọrụ nchịkwa, ihe ọ bụ, otu o si arụ ọrụ, onye ọ na-emetụta, na ihe ị ga-eme banyere ya, dị ka ndị ọkachamara ahụike uche si kwuo.

Kedu ihe bụ ọrụ onye isi?

Iji ghọta onye isi dysọrụ, ị ga -ebu ụzọ ghọta ọrụ onye isi. "N'ozuzu, [ọrụ onye isi] bụ okwu na-ezo aka na nka zuru ụwa ọnụ nke metụtara etu ndị mmadụ si arụ ọrụ na ndụ kwa ụbọchị," Alfiee Breland-Noble, ọkà mmụta akparamàgwà ụlọ ọgwụ na-akọwa, Ph.D., onye guzobere AAKOMA Project, ihe anaghị akwụ ụgwọ raara nye nlekọta ahụike na nyocha. "American Psychological Association na-akọwa ọrụ ndị isi dị ka 'usoro ọgụgụ isi dị elu," nke gụnyere atụmatụ, ime mkpebi, na ịchụso ihe mgbaru ọsọ, n'etiti ndị ọzọ.

"N'ozuzu, ọrụ onye isi ahụike na-enyere anyị aka iji aka anyị na-ejikwa ndụ kwa ụbọchị ma na-ejigide mmekọrịta," Paul Wright, MD, onye osote onye isi oche na onye isi oche nke Neuroscience Institute na Nuvance Health, sistemụ ahụike na-abaghị uru. "[Ọ] gụnyere ikike akparamagwa, ọgụgụ isi, na mmetụta mmụọ nke na-enyere anyị aka ilekwasị anya, mee atụmatụ, hazie, ma cheta ijikwa oge na ime njide onwe onye."

Kwuo na oge ngwụcha a na -atụghị anya etinyere n'ọrụ. Dị ka o kwesịrị, ị ga -ahụ onwe gị ka ọ dịrị gị mfe ime mgbanwe maka ọnọdụ ahụ wee tụgharịa uche maka ịtụgharị ihe aga -eme iji nweta ọrụ a ngwa ngwa. Echiche na mgbanwe dị otú ahụ na -agbanwe agbanwe bụ naanị abụọ n'ime ọtụtụ ọrụ onye isi ahụike.

N'ikwu ya, nke a kacha mma, ịrụ ọrụ dị mma nwere ike ịpụta ma na-aga n'ụbọchị gị dum. "Ịrụ ọrụ onye isi bụ 'ịntanetị' n'oge niile mmadụ na -eteta, '' ka ọkà n'akparamàgwà mmadụ Forrest Talley, Ph.D. na -akọwa. N'ihi ya, mgbe ụfọdụ, gị - na usoro nghọta - nwere ike ịnọ na autopilot. "N'ihi na onye ọ bụla n'ime anyị ejirila ụdị ọrụ ndị isi na-arụ ọrụ nke bụ 'nkịtị' maka onye ọ bụla n'ime anyị, ọ na-adị ya ka ọ bụ ... nkịtị," Talley na-ekwu. Agbanyeghị, n'oge ndị ọzọ, ị nwere ike ghara ịka mma, dịka ọmụmaatụ, itinye uche ma ọ bụ njikwa oge. Ụfọdụ n'ime ya bụ naanị ihe si na mmadụ pụta. "Anyị niile nwere ike na-echefu oge ụfọdụ, na-enwe nsogbu itinye uche na ịchịkwa mmetụta anyị n'ihi ihe dị iche iche gụnyere akpịrị ịkpọ nkụ, agụụ, na ụra ụra," ka Dr. Wright na-ekwu. Mana (!) Ọ bụrụ na ọ na-esiri gị ike ịhazi, ịhazi, idozi nsogbu na ịhazi omume gị oge niile, ị nwere ike na-enwe nsogbu arụrụ ọrụ.

Gịnị bụ Executive Dysfunction?

Ọ bụ ihe dị iche na ọrụ onye isi: nkwarụ ndị isi bụ mgbe otu ma ọ bụ karịa nke nkà ndị ahụ m kwuru na -anaghị arụ ọrụ nke ọma dịka o kwere mee, dịka onye na -ahụ maka mmekọrịta nkwukọrịta na onye na -ahụ maka akwara akwara Caroline Leaf, Ph.D. Kpọmkwem, APA na-akọwa dysfunction Executive dị ka "mmebi n'ikike iche echiche efu; atụmatụ; dozie nsogbu; synthesize ozi; ma ọ bụ malite, na-aga n'ihu, na-akwụsị mgbagwoju omume."

Ọ maara nke ọma? Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ onye ọ bụla na-enweta ọkwa ụfọdụ nke ọrụ nchịkwa site n'oge ruo n'oge, karịsịa mgbe mmetụta uche ma ọ bụ n'ụzọ anụ ahụ na-emebi emebi, dị ka ndị ọkachamara si kwuo. (N'ịtụta Hannah Montana, "onye ọ bụla na -emehie ihe, onye ọ bụla nwere ụbọchị ndị ahụ.")

"Eleghị anya ị naghị arahụ ụra nke ọma, nwee mmanya ogbugbu, nsogbu ego na -adọpụ uche gị, n'ụbọchị ndị a, ọ na -esiri anyị ike itinye uche, mkpali siri ike ịchọta karịa Sasquatch, atụmatụ na -ewe. Mgbalị ọzọ, na mmetụta uche na-akacha mma n'ime anyị," Talley na-akọwa. "Atụla anya na nkwubi okwu ma were ya na ị na -arịa ọrịa a.

Nke a na -ekwu, ọ bụrụ na nrụrụ onye isi yiri ka ọ na -eme ọtụtụ, mgbe ahụ ọ nwere ike bụrụ oge ịkpọtụrụ ọkachamara ahụike ahụike, n'ihi na nnukwu okwu nwere ike ịkpata nsogbu ndị a, ọ na -ekwu.

Yabụ, kedu ihe na -ebute arụ ọrụ onye isi?

Talley na-ekwu, "Ndepụta nke isi mmalite ndị nwere ike isi na-arụ ọrụ ndị isi na-ebelata dị ogologo, ma ndị na-eme ihe ọjọọ na-agụnye ADHD, ịda mbà n'obi, nsogbu nchekasị, oke iru újú, mmerụ ahụ ụbụrụ, mmanya na-aba n'anya, na ọgwụ ọjọọ riri ahụ." Akwụkwọ na -ekwughachi ndepụta a, na -agbakwunye "nkwarụ mmụta na nkwarụ, autism, etuto ụbụrụ, na echiche na -adịghị achịkwa nke ọma na nchekasị na -egbu egbu" nwere ike ime ka ị malitekwa nrụrụ onye isi.

Ọ bụ ezie na ị nwere ike na -ata ahụhụ naanị site na nkwarụ ndị isi (chee: izu ole na ole mbụ nke ọrịa na -efe efe), o yikarịrị ka ọ ga -ejikọ na nsogbu akwara ozi (dịka mmerụ ahụ ụbụrụ) yana nsogbu mmụọ ma ọ bụ ọnọdụ mgbakasị (dịka ADHD) , dị ka akwụkwọ nyocha na Na-aga n'ihu. Pụtara, nrụrụ ndị isi na -abụkarị ihe mgbaàmà nke ihe na -abụkarị nnukwu okwu.

N'okwu a? COVID-19, nke ekwenyere na ọ na-akpata ụfọdụ adịghị arụ ọrụ. Otu obere ọmụmụ sitere na February 2021 chọpụtara na pasenti 81 nke ndị ọrịa nwere nkwarụ ọgụgụ isi mgbe ha na-agbake n'ụlọ ọgwụ COVID-19 ogologo oge. Ndị na -enwebeghị coronavirus siri ike nọkwa n'ihe ize ndụ maka arụghị ọrụ. "Anyị achọpụtala ọtụtụ ndị mmadụ nwere nsogbu na nka ọrụ ndị isi n'oge ọrịa COVID-19 n'ihi na ha nwere nchegbu, ụjọ, na nkụda mmụọ," Dr. Wright na-ekwu. (Lekwakwa: Mmetụta ahụike uche nwere ike ịnweta nke COVID-19 I Kwesịrị Ịmara Banyere)

Yabụ, kedu ka ị ga -esi chọpụta ma ọ bụrụ na ị na -enwe nsogbu arụ ọrụ? Nke a bụ akara ngosi ole na ole, dịka Dr. Wright siri kwuo:

• Na-adọpụ uche mgbe nile n'oge nzukọ na mkparịta ụka
• Na -agbasi mbọ ike ijikwa mmetụta ma ọ bụ ịnagide nkụda mmụọ
• Ichefu ime ihe ndị dịla nso na akpaaka (ịkwụ ụgwọ, ịrụ ọrụ ndị bụ isi na-enweghị nnukwu mbọ, wdg)
• Na -enweta mfu ebe nchekwa n'ozuzu ya; daa ogbenye karịa ọkwa nchefu nkịtị
• Na-enwe mmetụta dị mfe karịa ọrụ (karịsịa ma ọ bụrụ na ị na-arụ ọrụ ndị ahụ nke ọma n'ime afọ gara aga)
• Ahụmịhe belatara ịhazi na ịhazi ndụ gị kwa ụbọchị
• Na-agbasi mbọ ike ịgbaso ntuziaka site na nzọụkwụ, ma ọ bụ na-eche na ị nweghị ike idozi nsogbu
• Na-egbu oge; na -agbasi mbọ ike na njikwa oge
• Ịụbiga mmanya ókè na ihe eji megharịa ọnụ ma ọ bụ nri ratụ ratụ n'ihi enweghị njide onwe onye

Kedu ka esi achọpụta ma gwọọ ọrịa ndị isi?

Ịrụ ọrụ nchịkwa bụ ọbụghị Nchọpụta ahụike nke gọọmentị nyochapụtara site na Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder, katalọgụ nke ọnọdụ akparamaagwa nke ndị ụlọọgwụ na -eji ebe niile achọpụta ndị ọrịa. Otú ọ dị, ọ nwere "otu ihe pụtara na ụkpụrụ nnabata n'etiti ndị ọkachamara ahụike na ndị nkuzi," ka Breland-Noble na-ekwu. Pụtara, ọ bụrụ na ihe adịchaghị mma 'nwa oge, na -achọ onye na -eme gị (eg.onye isi mgbaka, ọkà n'akparamàgwà mmadụ) bụ ezigbo echiche, n'ihi na ha nwere ike inyere gị aka ị nweta mgbọrọgwụ nke enweghị isi ọ bụla, wee nwee olile anya, dozie nsogbu ahụ.

Ozugbo onye ọkachamara ruru eru chọpụtara na ọ naghị arụ ọrụ nke ọma, enwere ọtụtụ nhọrọ ọgwụgwọ dị. Otú ọ dị, isi ihe bụ njirimara na ọgwụgwọ ngwa ngwa. Ọ bụrụ na achọpụtaghị ya ogologo oge, ụdị arụrụ arụ dị otú a “nwere ike ibute mgbaàmà nkụda mmụọ na nchekasị yana oke ùgwù onwe onye ka oge na-aga,” dị ka onye isi mgbaka na-ahụ maka bọọdụ Leela Magavi, MD Ya mere, ee, nchekasị nwere ike bute nrụrụ onye isi. mana arụrụ ọrụ nke onye isi nwekwara ike ịkpata nchekasị - okirikiri na-adịghị mma. (Njikọ: Gịnị bụ Nchekasị na-arụ ọrụ nke ọma?)

Ozi ọma ahụ? "Ọrụ ndị isi nwere ike ịlaghachi ma melite n'ọkwa dị iche iche, nke m hụrụ n'ụlọ ọgwụ na ndị ọrịa m na nyocha m, ma onye ahụ na-alụ ọgụ na TBI, nkwarụ mmụta, autism, mmerụ ahụ siri ike, ma ọ bụ nkwarụ oge mbụ," Dr. Akwukwo. "Site na usoro nlekọta uche kwesịrị ekwesị, ndị ọrịa m, yana isiokwu dị na nyocha m, nwere ike meziwanye ọrụ onye isi ha ka oge na-aga, n'agbanyeghị [ha] gara aga." (metụtara: Atụmatụ dị mfe iji meziwanye ahụike ụbụrụ)

Ngwa maka ijikwa arụrụ arụ ọrụ Executive

Machie oge ihuenyo. Dr Magavi kwuru, "Ibelata oge ihuenyo yana idobe usoro ndị a maara nke ọma gụnyere itinye uche na mmega ahụ - ka o kwere mee - nwere ike meziwanye mgbado anya na mkpali."

Gbalịaọgwụgwọ. Breland-Noble na Dr. Magavi ha abụọ na-ekwu maka ọgwụgwọ akparamagwa nke mmụọ, ụdị psychotherapy, dịka ụzọ kachasị mma maka ịgwọ ọrịa na-adịghị mma. CBT na -elekwasịkarị anya n'ịgbanwe echiche na -adịghị enye aka ma ọ bụ na -ezighi ezi ka ị nwee ike "mụta ụzọ ka mma isi nagide" nsogbu ịma aka gị wee bụrụ "rụọ ọrụ nke ọma" na ndụ kwa ụbọchị, dị ka APA si kwuo. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, CBT na-elekwasị anya na ọrụ ndị isi (dịka ịhazi na ime atụmatụ, ịnagide ihe ndọpụ uche, imeghari echiche n'ọnọdụ, wdg) "iji nyere mmadụ aka ịhazigharị akparamagwa ha na ọnọdụ ọnọdụ anabatara," ka Breland-Noble na-akọwa.

Na -emega ahụ ọcha. Ka ụra na -arụ nnukwu ọrụ na ọrụ onye isi maka onye ọ bụla, ọ dị mkpa inwe ịdị ọcha nke ụra nke ọma, Dr. Magavi kwuru. Nke ahụ gụnyere ihe ndị dị ka ịghara ịrụ ọrụ n'ime ime ụlọ gị (ebe ọ bụ na ime otú ahụ nwere ike imetụta àgwà ụra), na ịbanye n'ime oge ịlakpu ụra na iteta n'otu oge kwa ụbọchị. (BTW, ị maara na ịra ụra sọks nwekwara ike inyere gị aka ijide ndị Z ahụ?)

Mepụta oghere ọrụ lekwasịrị anya. Mee ka oghere ọrụ gị dị jụụ, na-egbuke egbuke, dị ọcha, na nhazi - ihe niile na-enyere aka melite nlebara anya, Dr. Magavi kwuru. "Idetu ihe mgbaru ọsọ kachasị elu maka ụbọchị ahụ wee gafere ndị a nwekwara ike inyere ndị mmadụ aka idebe ọrụ." Ọ na-ada ka ọ dị mfe, mana maka ndị na-arụ ọrụ na-adịghị mma, naanị icheta ime ndepụta ga-eme nwere ike bụrụ ihe ịma aka. (metụtara: M na-arụ ọrụ site n'ụlọ ruo afọ 5 - Nke a bụ ka m si nọgide na-arụpụta ihe na igbochi nchegbu)

Wụkwasị ihe ịga nke ọma gị. Ọbụna obere ihe ịga nke ọma na -ewepụta dopamine, nke nwere ike ịkwalite omume dị mma yana ilekwasị anya, Dr. Magavi kwuru. N'akụkụ tụgharịrị, obere dopamine na norepinephrine nwere ike ibute ụkọ uche. "Yabụ ọrụ ọ bụla na -abawanye ọkwa ndị a nwere ike ịkwalite mgbado anya." Dịka ọmụmaatụ, mgbe ike gwụchara gị, nye onwe gị ọrụ nkeji iri abụọ, ma ọ bụrụ ịkpakọta otu ụzọ jeans, ịsa efere, ma ọ bụ ide naanị otu ahịrịokwu. Mee ememe irute obere ọrụ ahụ, hụ ma ọ̀ na-akpali gị ịga n'ihu.

Nyochaa maka